ซาโปนิน จินเซนโนไซด์ สารสำคัญในโสมเกาหลี

ต้นปี 1854 Garriques แห่งสหรัฐอเมริกาได้แยกส่วนซาโปนิน (saponin) ออกมาจากโสมอเมริกัน (Panax quinquefolium L.) และตั้งชื่อว่า “พานาควิออน” (panaquion) ราวศตวรรษถัดมาในปี 1957 ดร. I.I Breakhman นักวิทยาศาสตร์ชาวรัฐเซียได้ตีพิมพ์เอกสารชื่อ Panax ginseng (เจนเซน) (Zhen-Shen) ในเอกสารนี้เขาเสนอว่า ซาโปนอน (saponon) เป็นส่วนประกอบที่ออกฤทธิ์ของโสม นอกจากนี้ เขายังเสนอทฤษฎีอะแดปโตเจนซึ่งกล่าวว่า ส่วนประกอบที่ออกฤทธิ์ของโสมเกาหลีบรรเทาอาการอ่อนเพลียช่วยให้ร่างกายกระปรี้กระเปร่าได้อย่างไร ส่วนประกอบที่ออกฤทธิ์นี้เรียกว่า “อะแดปโตเจน” (adaptogen) หลังจากนั้นไม่นาน นักวิทยาศาสตร์ชาวญี่ปุ่น ดร. ชิบาตะ โชจิและ ดร. ทานานกะโอซามุ ก็ได้สกัดและศึกษาคุณสมบัติของซาโปนินและส่วนประกอบอื่นๆ คือ จินเซนโนไซด์ขนิดต่างๆ จากโสมเกาหลีผลงานของทั้งสองเป็นบันไดสู่ความก้าวหน้าของงานวิจัยเรื่องโสม

ต้นปี 1960 ได้มีการพยายามหาทางพิสูจน์สารสำคัญในรากโสมว่ามีอะไรบ้าง โดยคณะนักวิทยาศาสตร์จากมหาวิทยาลัยมอสโคว์ นำโดย ศาสตราจารย์เอ็ลยายาก็อฟ และคณะของศาสตราจารย์ชิบาตะ แห่งกรุงโตเกียว ประเทศญี่ปุ่น หลังจากการใช้เทคนิคการวิเคราะห์ที่ทันสมัยก็พบว่า ในรากโสมเกาหลีมีสารประกอบที่เรียกว่า ซาโปนิน ไกลโคไซด์ (Saponin Glycosides)

ซาโปนิน ไกลโคไซด์ 

เป็นสารที่มีลักษณะเป็นกรดผสมด่างก่อตัวจากโมเลกุลของน้ำตาลเกาะติดกับโมเลกุลเทอร์ปินอยด์ สารประกอบไกลโคไซด์เหล่านี้จะมีอยู่ตามส่วนต่างๆ ของโสม เช่น ใบ ดอก และเปลือกราก ซึ่งเป็นแหล่งก่อตัวของสารประกอบเหล่านี้ หลังจากนั้นมันก็จะถูกถ่ายไปเก็บไว้ในส่วนเนื้อของรากโสม โดยปริมาณของสารซาโปนินนี้จะเพิ่มตามช่วงอายุของรากโสม และจะมีสัดส่วนพอเหมาะพอดีให้ฤทธิ์ทางยาสูงสุดในช่วงที่ รากโสมมีอายุ 6 ปี ต่อมาสารประกอบไกลโคไซด์เหล่านี้ได้รับการตั้งชื่อโดยนักวิจัยชาวญี่ปุ่นซึ่งใช้ชื่อเรียกรวมกันว่า “จินเซนโนไซด์” (Ginseng + Saponin + Glycosides)

ชนิดของจินเซนโนไซด์ (Ginsenoside) 

เมื่อตรวจแยกวิเคราะห์ด้วยกระบวนการทางวิทยาศาสตร์พบว่าในโสมมีสารจินเซนโนไซด์กว่า 29 ชนิดและมีฤทธิ์ที่แตกต่างกันไปเช่น ปกป้องเซลล์ประสาท ต่อต้านอนุมูลอิสระ ควบคุมกระบวนการสร้างเส้นเลือดใหม่ เป็นพิษต่อเซลล์ (Cytotoxicity) ซึ่งอาจนำไปใช้ในกระบวนการกำจัดเซลล์มะเร็งในยาบางชนิดได้

ตัวอย่างลักษณะเฉพาะของจินเซนโนไซด์

• จินเซนโนไซด์ Rb1 ออกฤทธิ์โดยการส่งเสริมการทำงานของสารสื่อประสาทหลักในสมองและระบบประสาทส่วนกลาง เสริมสร้างระบบความจำป้องกันและลดความเครียด
• จินเซนโนไซด์ชนิด Rg1 ช่วยคลายกล้ามเนื้อที่ผนังหลอดเลือดยับยั้งการแข็งตัวของผนังหลอดเลือด ทำให้เลือดไหลเวียนไปเลี้ยงสมองได้ดีขึ้น ใช้กระตุ้นให้ร่างกายมีความตื่นตัว ทำให้สมองปลอดโปร่ง
• จินเซนโนไซด์ชนิด Rg3 มีฤทธิ์ต่อระบบหมุนเวียนโลหิต ปรับระบบความดันของโลหิต ป้องกันหลอดเลือดแข็งตัว ช่วยละลายลิ่มเลือด คลายอาการอ่อนเพลีย

จินเซนโนไซด์ตัวกำหนดคุณภาพของโสม

จากการวิเคราะห์และตรวจพิสูจน์โสมในเชิงวิทยาการและเทคโนโลยี พบว่าสารจินเซนโนไซด์ที่สะสมอยู่ตามส่วนต่างๆ ของรากโสมมีสัดส่วนดังนี้

1. ส่วนหัวและลำตัวราก 50-60%
2. ส่วนรากแขนง 30-40%
3. ส่วนรากฝอย 5-10%

นอกจากนี้ยังมีสารประกอบอื่นอีกมากมาย ที่พบในรากโสม ซึ่งจริงๆ แล้วไม่เพียงเฉพาะในรากโสมเท่านั้นที่มีประโยชน์ ในส่วนของใบ ดอก เมล็ด กิ่งก้านและลำต้น ทั้งหมดของโสมล้วนมีคุณค่าทางยา แต่ส่วนที่มีคุณค่ามากที่สุดคือ รากโสม การได้รับสรรพคุณโสมอย่างครบถ้วนนั้น ต้องนำส่วนของรากโสมที่สมบูรณ์ทั้งหมดมา รับประทาน ซึ่งประกอบด้วยหัวราก ลำตัวราก รากแขนง และรากฝอยเล็กๆ ทั้งหมด ซึ่งส่วนประกอบทั้งหมดของราก จะมีสรรพคุณทางยาไม่เหมือนกัน คือ

• ส่วนของรากที่เป็นส่วนหัว ลำตัว ให้สรรพคุณด้านการกระตุ้น (หยาง = ร้อน)
• ส่วนรากที่เป็นรากแขนง รากฝอย ให้สรรพคุณด้านการผ่อนคลาย (หยิน= เย็น)

ด้วยเหตุผลนี้จึงทำให้โสมเป็นพืชสมุนไพร ที่มีความขัดแย้งในตัวเอง กล่าวคือเนื่องจากโสม มีสารประกอบที่ให้สรรพคุณที่แตกต่างกันอยู่ 2 ด้าน เมื่อโสมเข้าสู่ร่างกาย โสมก็จะเข้าไปทำการปรับภาวะความสมดุลในร่างกาย โดยคุณสมบัติของสารสรรพคุณส่วนหนึ่งออกฤทธิ์ แต่อีกส่วนหนึ่งไม่ออกฤทธิ์ ซึ่งก็ขึ้นอยู่กับสภาวะร่างกาย ของแต่ละคน

เช่น คนที่มีภาวะความดันโลหิตสูง โสมจะทำหน้าที่ปรับความดันให้สู่ภาวะปกติ  ส่วนคนที่มีภาวะความดันต่ำ โสมจะทำหน้าที่ปรับสมดุลให้สู่สภาวะปกติเช่นกัน ด้วยคุณสมบัติดังกล่าว จึงทำให้โสมสามารถ ใช้บำรุง สุขภาพ ได้อย่างครอบจักรวาล และ ทำให้โสมได้รับการขนานนามว่า คือ “ราชันแห่งมวลสมุนไพร”

ทำไมโสมเกาหลีถึงมีคุณภาพดีที่สุด

ในปัจจุบันพบว่าโสมเกาหลีได้รับการยอมรับและความนิยมมากทั่วโลกเป็นผลมาจากการควบคุมคุณภาพโสมของรัฐบาลเกาหลีที่เข้มงวดด้วยความสำคัญของโสมที่ถือเป็นพืชเศรษฐกิจที่สำคัญของประเทศรัฐบาลเกาหลีจึงได้เข้ามาควบคุมคุณภาพของโสมด้วยตัวเอง จึงทำให้โสมจากเกาหลีมีคุณภาพสูง

โสมเกาหลี มีสารประกอบที่สำคัญอยู่หลายอย่างทั้งมีวิตามินและแร่ธาตุหลายชนิด สารสกัดที่สำคัญคือ ซาโปนิน จินเซนโนไซด์ เป็นสารประกอบธรรมชาติที่สำคัญที่สุด ซึ่งมีการศึกษาทดลองค้นคว้าทั้งในระดับห้องทดลองเกี่ยวกับฤทธิ์ทางเภสัชวิทยาเพื่อนำมาใช้เป็นยาและอาหารที่มีประโยชน์ต่อสุขภาพหลายๆ ด้านและพบว่าโสมเกาหลีนั้น มีสัดส่วนของสารซาโปนิน จินเซนโนไซด์ที่เป็นประโยชน์มากที่สุด